Tahıllar binlerce yıldır insan beslenmesinde yer alan yiyeceklerdir. Sadece insanlar için değil birçok hayvan için de besin kaynağıdır tahıllar. Tahıl ve tahıl ürünleri insan sağlığına olumlu ve olumsuz katkılar sağlayabilir. Son dönemlerde genellikle olumsuz etkileri ile anılsalar da aslında tahıllar bizim için önemli yiyecek gruplarından biridir. Bizim için olumlu veya olumsuz etkiye sahip olması tamamen onu nasıl tükettiğimize bağlıdır. Bu yazımda sizlere tahıl nedir, tahıl ürünleri nelerdir ve tam tahıl nedir kısaca bahsederek tahıl konusundaki önemli noktalara değinmek istiyorum.
Hazırlayan:Gıda Mühendisi Selinay Laçindağ
Tahıl Nedir?
Buğdaygiller familyasına ait tek yıllık bitkilerin tohumlarına tahıl denilmektedir. Bir diğer ismi ise hububattır. Tahıl taneleri bitkilerin kuru meyvesidir diyebiliriz. Tahıllar besin öğelerinden karbonhidratların en iyi kaynağıdır. Bu yüzden tahıllar ve tahıl ürünleri iyi bir enerji kaynağıdır.
Bir tahıl tanesi 3 bölümden oluşmaktadır. Tanenin en dış kısmı kepektir. Ve tahıllar işlemeye alındığı zaman öğütme sırasında kepek bölümü taneden ayrılır. Bir diğer kısım ise embriyodur. Embriyo da tahıl tanesinin %2,5’ini oluşturur. Embriyo, tahıl tanesinden yeni tanelerin oluşumunu sağlayan bölümdür. Embriyo içerisinde lipit, mineral maddeler, protein ve vitaminler yer alır. Son olarak da tahıl tanesinin en büyük bölümünü oluşturan endosperm yani öz kısmı vardır. Öyle ki tanenin %85’lik kısmını oluşturur. Bu kısım nişastanın en çok bulunduğu yerdir. Bu nedenle de enerji deposu olduğunu söyleyebiliriz.
Kolay temin edilebilir olması, depolama şartlarının kolay olması, raf ömrünün uzun olması gibi sebepler tahıl ürünlerinin kullanım alanını yaygınlaştırmıştır. Şimdi tahıl ürünleri nelerdir bir göz atalım.
En çok tüketilen tahıl ürünleri arasında buğday, arpa, çavdar, mısır, pirinç, darı ve yulaf yer almaktadır. Bu ürünlerden elde edilen ürünler de tahıl ürünleri arasında sayılmaktadır. Buğday temel gıda maddelerimizden biri olan ekmeğin ham maddesidir. Benzer şekilde çavdar da ekmek yapımında oldukça sık kullanılan bir tahıl ürünüdür. Yulaf ise son zamanların popüler tahıl ürünlerinden biridir. Birçok farklı şekilde kullanımı vardır. Örnek olarak yulaf unu, yulaf ezmesi verilebilir. Arpa ise en çok malt ham maddesi olarak kullanılmaktadır. Bunların haricinde bulgur, şehriye, irmik, kuskus gibi yiyecekler de tahıl ürünlerindendir.
Tahıl ve tahıl ürünleri beslenmemizde ne kadar önemli bir yer tutsa da bazı kişiler için durum aynı değildir. Çölyak rahatsızlığı tahıl kaynaklı hastalıklardan biridir. Çölyak kısaca buğday, çavdar, arpa gibi tahıl ürünlerinin tüketimi sonrasında bağırsakta ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu hastalığa sebep olarak gluten proteini ve alt fraksiyonları diyebiliriz. Bu hastaların yaşamları boyunca glutensiz bir diyet uygulamaları gerekir. Gluten içeren buğday, çavdar, arpa gibi tahıl ve bu tahıldan yapılan ürünleri tüketmek yerine doğal olarak gluten içermeyen tahıl ürünlerini tercih etmelidir. Bunlara örnek olarak ise pirinç, mısır verilebilir. Glutensiz bir diyet uygulamak çölyak hastaları için ilk başlarda oldukça zorlayıcı olabilir. Ambalajlı ürünlerin birçoğu gluten içeriyor. ‘Balviten’ markalı ürünlerimizle glutensiz beslenme düzenine kolayca adapte olabilirsiniz. Çubuk kraker, bisküvi gibi birçok glutensiz ürün çeşidi bulunuyor. İncelemek için buraya tıklayabilirsiniz.
Tam Tahıl Nedir?
Yukarıda bir tahıl tanesinin 3 bölümden (kepek, endosperm ve embriyo) oluştuğunu söylemiştim. Tam tahıl nedir dediğimizde bu 3 bölümü birden içeren tahıl tanesi aklımıza gelmelidir. Tam tahıl olarak bahsedebileceğimiz tahıllar bulgur, esmer pirinç olabilir. Tahılların işlenmesi sırasında bazı kısımlar (kepek gibi) taneden ayrılır. Bu durumda tanenin besleyicilik değerinde bir azalma görülür. Bu tür tahıllar rafine tahıl olarak adlandırılır. Bunlara örnek ise kuskus, beyaz un verilebilir. Bir de zenginleştirilmiş tahıl ürünleri vardır. Bu ürünlerde daha sonradan vitamin ve mineral ilavesi yapılmaktadır. Fakat bu tür ürünler tam tahılların sağladığı kadar besleyicilik sağlamaz.
Tam Tahılın Faydaları Nelerdir?
Tam tahılların besleyicilik değeri rafine tahıllara oranla yüksektir. Vitamin, mineral, protein, lif dahil olmak üzere birçok besin öğesini birden içerir. Tam tahıllar ve tam tahıllı ürünler, rafine tahıllara göre daha doyurucudur. Yapılan araştırmalar obezite riskini azaltabileceğini gösteriyor. Lif açısından zengin olduğu için sağlıklı bir sindirim sistemine sahip olmanıza yardımcı olur. Beslenmenizdeki rafine tahılları tam tahıllar ile değiştirerek kalp hastalığı riskinizi azaltabilirsiniz. Yüksek lifli beslenmek Tip 2 diyabeti riskini azaltma konusunda önemlidir. Tam tahılların da lif oranı yüksek olduğundan diyabet riskinizi azaltmaya yardımcı olabilir.
Tam tahılın faydalarından yararlanmak için aldığınız ürünlere dikkat etmelisiniz. Rafine ve tam tahıl karışımından değil de tamamen tam tahıllardan oluşmuş ürünleri tercih etmelisiniz. Bir de bazı ürünlerin içerisine ilave şeker konmaktadır. Şeker tüketiminize dikkat ediyorsanız bunu da göz ardı etmeyiniz.
Tayar M. Ve ark., Beslenme İlkeleri, Dora Yayınları, Bursa, 2017.
Köse Ö., Mut Z., Tahıl ve Tahıl Ürünlerinin İnsan Beslenmesi ve Sağlık Açısından Önemi, Yozgat’ta Tahılların Durumu, III Uluslararası Bozok Sempozyumu, 2018.